Vetlahuset




Om du måtte, var det utedo, vinter som sommar. Om sommaren med mange fluger når du tok av dasslokket, om vinteren så kaldt at det beit bak når du sette deg nedpå.
Alle hadde eit vetlahus, eit lite avlukke der du gjorde ditt fornødne. På mange gardshus var det eit tilbygg til huset, først kom skykkja, og så kom vetlahuset. Om fjøset stod nært huset, så var det praktisk å ha eit avtrde der, fordi mottinga likevel var der. Atter andre hadde eit lite hus litt bortanfor hovudhuset, ofte saman med skykkja og høne- eller sauehuset. Utvendig var det ein krok, og innvendig lukka du med ei treslå. Det var ein benk der, med to runde hol, eit stort og eit lite. Over hola låg  det to runde trelok med handtak.


Det var sosialt å gå dit, og ofte gjekk me fleire i lag, sjøl om me helst brukte det vesle holet når me var mindre. Det verserte rykter om at barn kunne falle gjennom og ned i mottinga. Det ville me ikkje. Særleg hos bestemor var det langt ned, i alle høve med barneaugo, og det var samla opp mykje uhumskheter gjennom lang tid, så me heldt oss til den vesle opningen når me var på besøk der.

Rommet var prydd med bilete, Dei kongelege var populære, og hang ofte på doveggen.Fargebilete av kong Håkon og dronning Maud, og sume hadde bilete av kronprins Olav.

Det var plass på benken til aviser og blad som ein  brukte til å turke seg bak. Du reiv av eit stykke, og skrukka det mellom hendene til det vart mjukt, og så turka du deg med det. Aviser var betre enn blad til det formålet. Men når du først var der, og ingen stod utanfor og "måtte" inn, så bladde du gjerne gjennom  både Hjemmet og Allers og las eit stykke elle to.

Det var mykje fluger der om sumaren. Nokre hengde opp flugepapir på vetlahuset, men ikkje alle såg seg råd til det. Fluger og lukt høyrde med til besøket, men du kunne gjere plaga mindre ved å hugse å legge på lokket når du var ferdig.
Det var som sagt kaldt om vinteren, så borna brukte potte, eller ein tissa utanfor nova, bortanfor rekkevidda av utelampa,  om ein berre skulle  gjera lite. Det rann ned i jorda, og vart borte. Ingen brydde seg om det.

På mindre hus var det fornødne fanga opp i ei trebytte eller stamp, som måtte tømmast når han var full. Heime grov far  eit hol i bakken like bakanfor uthuset, og der vart  stampen tømt. Det vaks mykje brennesle og store bringebær på staden!
 Hjå bestemor var det lengre ned, og meir plass. Dei tømde nok av og til, men kvar dei gjorde av det veit eg ikkje. Truleg enda det på eit jorde, for det var ikkje rekna som rett å bruke slik gjødsel til  potetåkeren eller liknande, så vidt eg hugsar.

Bedehuset og ungdomshuset hadde utedo, og skulehuset like så. Eit for karar, og eit for kvinner. Når det var basarar og møte om kveldane, og ein skulle ut, gjekk ein fleire. Kven kunne vita kva utyske som kunne  dukka opp om ein hadde ærend utanfopr nova? Det var tryggast å ha nokon med, sjøl om utelampa lyste.
På skulen stod utedoen i eit hjørne av skuleplassen. Vi fekk lov å gå på do om me måtte, men berre ein og ein. Vi vaska oss på hendene når me kom inn att, og mååte gå stille både ut og inn. Ein gong var det hol på nedsida  i kledningen inn til jentedoen, og dei mest fremmelige av gutane tok seg ein kikk. Kor mykje dei såg er uvisst, men holet vart snart tetta. Ein annan gong vart to av jentene stengt inne fordi nokre gutar sette kroken på utsida av døra. Dei vart løna med innesitjing i to friminutt. Ei skam som gjorde at det vart ed den eine gongen.

Vi fekk toalett inne då me flytte til nytt hus på Flossvika i 1955. Slutt med floger, kalde benker, avispapir og lukt.  Ei ny tid. Utedoen  i barndommen vil  ein nok aldri ha tilbake   😄😄😄


Kommentarer

Legg inn en kommentar

Populære innlegg fra denne bloggen

På gamle stigar- i Husdalen.

Bilde
Då Sigmund Husdal kom inn i livet til mor i 1961, og eg og syskena mine samstundes fekk ny stefar, så hende det mykje nytt. Eg overnatta i år i Husdalen for fyrste gong på mange år, og då kom tankane om korleis det var då me starta å reise dit. Husdalen er ein avsidesliggjande gard ein times gange frå Bjørsvik. Du reiste dit, anten med rutebåten eller vart køyrt,  og gjekk så ei ganske bratt stigning opp til Husdalsvatnet, der du anten kunne ro over, eller gå den bratte og til dels glatte stigen opp til Grautevika, der det var kjerreveg resten av vegen. Me ungane lærde snart snarvegane, der du kunne korta inn turen med opptil 10 minuttar. Det du måtte ha med deg, bar du på ryggen og i hendene, så vi måtte ha eit par kvilepausar uansett. Vel oppkomen var det tre hus, der bestemor og bestefar budde i det eine,  Ivar og Olaug budde i det andre saman med ungane sine, og Sigmund hadde kjøpt det nedste huset, og hadde det som ei familiehytte, der også søskena hans kunne vera på vi
Les mer

Fløksand husmorskule

Bilde
Litt frå 60-talet.  Då eg var ferdig med gymnaset i -64, meinte mor at eg måtte kunna koka poteter. Det kunne eg, men forat utdanninga mi skulle vera perfekt, så måtte eg ha eit halvår på husmorskule. Denne skulen var og god å ha både om ein skulle søkje sykepleie eller bli hustellærar. Så eg søkte opptak ved Fløksand husmorskule våren 1965, og kom inn. Skulen var då vel etablert, opna 1909, og nyrestaurert i 1954. Mange kjende personlegheiter har gått her, og eg lærde seinare at Ingrid Espelid Hovig var elev her i 1943, då det ikkje var elektrisitet, og alt måtte kokast på ved og kol i kjellaren. Ho kom tilbake som lærar i 1954, til ein  skule som var i topp stand .  ( Ingrid Espelid Hovig og Olga Leiknes Hopsdal møtes etter 61 år. Dei var kullingar i 1943) Vi fekk ei liste så langt som eit vondt år med alt ein skulle ha med, så mor var engasjert i vekesvis med å sy. Det var sengetøy og håndklær, arbeidsklede, forkle, hette, høvelege sko, og mykje meir som eg ikkje hugsa. Al
Les mer

Hermetisering av middag og frukt, og søndagsdessertar

Bilde
. I dag har vi fryseboksar, og vi kjøper ferskt det meste av året. Vi har det lettvint, og gløymer at for eit par generasjonar sidan var matlaging og husstell  fulltids- jobb. Eg hugsar at mor hermetiserte kjøttkaker med brun saus  og kottelettar. Det var same omstendelege prossessen, med vasking og sterilisering av Norgesglas, koking og steiking av kjøtet som skulle hermetiserast.  Det vart lagt koheit på glasa, og fyllt heilt fullt, og så vart lokket skrudd på. Glasa vart sett i kjellaren, og teke opp til sundagsmiddag  ut over hausten og vinteren. Det kunne vera ein sjangse at maten vart bederva, så ein måtte lukte på, før ein varma det opp. Ellers hermetiserte mor frukt kvar haust. Også der var det vasking og sterilisering av glas, som var oppevart i varm steikeomn til ein skulle bruka dei. Pærer vart skrella og koka i sukkerlake til dei vart møre, og lagt på glas. Ein hella den kokande sukkerlaken over, så glaset vart heilt fullt, og la glaslokket med gummiring på, og skr
Les mer